بلایت فوزاریومی سنبله از بیماری های مهم گندم در سراسر جهان است که علاوه بر کاهش عملکرد باعث افت کیفیت دانه ها و آلودگی آنها به مایکوتوکسین ها می شود. اصلاح برای ایجاد ارقام مقاوم از موثرترین روش های مبارزه با این بیماری محسوب می شود. در این مطالعه 30 ژنوتیپ گندم بهاره شامل 28 ژنوتیپ گندم نان و دو رقم گندم دوروم در قالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور مطالعه عملکرد دانه و اجزای آن، یک بخش سالم به عنوان شاهد در مقابل بخش آلوده مورد ارزیابی قرار گرفت. درصد وقوع بیماری، شدت بیماری، درصد دانه های آلوده و شاخص حساسیت به تنش برای کاهش عملکرد (SSI) به ترتیب به عنوان شاخص های تیپ اول تا چهارم بیماری مورد ارزیابی قرار گرفتند. دیاگرام دوبعدی شاخص های درصد وقوع بیماری، شدت بیماری و درصد دانه های آلوده دوبه دو در مقابل یکدیگر رسم شد و واکنش ژنوتیپ های از نظر مقاومت های تیپ اول تا سوم با یکدیگر مقایسه شد. تجزیه مرکب برای اجزای عملکرد مشخص کرد که وزن هزاردانه کاهش معنی داری در بخش آلوده نسبت به بخش سالم نشان داد و کاهش عملکرد دانه در این آزمایش به علت کاهش وزن هزاردانه بود. دیاگرام دوبعدی ISK به عنوان میانگین وزنی شاخص های درصد وقوع بیماری، شدت بیماری و درصد دانه های آلوده در برابر شاخص SSI رسم شد و واکنش کاهش عملکرد نسبت به واکنش مقاومت آنها در مزرعه مورد بررسی قرار گرفت. فلات داری بیشترین کاهش عملکرد در بین ژنوتیپ ها و فرونتانا و سومای تری دارای کمترین کاهش عملکرد در بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی بودند.

به منظور بررسی اهمیت فتوسنتز و تعرق سنبله در تعیین اندازه مخزن دانه جو، آزمایشی گلدانی در فضای باز گلخانه غلات دانشکده کشاورزی کرج در فاصله زمانی دیماه 1384 و خرداد 1385 انجام شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی به صورت فاکتوریل در سه تکرار و چهار گلدان در هر واحد آزمایشی طراحی شد. عامل های مورد بررسی عبارت بودند از چهار رقم جو شش ردیفه به نام های M80-7، بدون پوشش، ریحان و والفجر و تیمارها عبارت بودند از شاهد، حذف فتوسنتز سنبله و حذف فتوسنتز+کاهش شدت تعرق سنبله که در زمان ظهور سنبله در هر رقم اعمال شدند. نتایج نشان داد که تیمار حذف فتوسنتز سنبله در رقم های M80-7 و بدون پوشش و تیمار کاهش تعرق سنبله در رقم های ریحان و والفجر وزن دانه و سنبله را کاهش دادند. وجود همبستگی مثبت بین وزن سنبله و وزن هزار دانه نشان داد که اثر تیمارها بر کاهش اندازه مخزن از طریق کاهش میانگین وزن دانه بوده است. همچنین درصد پروتئین دانه افزایش یافت اما محتوای پروتئین سنبله تغییری پیدا نکرد. همبستگی منفی بین وزن هزار دانه و درصد پروتئین دانه نشان داد که تیمارهای آزمایش اثری بر تجمع پروتئین دانه نداشته اند و تغییرات محتوای پروتئین دانه ناشی از تغییر تجمع نشاسته در آن بوده است. از سوی دیگر با اینکه کاهش تعرق سنبله سبب کاهش معنی دار وزن سنبله و وزن هزار دانه رقم های ریحان و والفجر شد اما وزن ساقه تغییری نکرد. این امر نشان داد که تغییرات انتقال مجدد نتوانسته است اثر کاهش شدت تعرق را، که شاید به سبب کاهش ورود سیتوکینین به دانه ها باشد، جبران کند. به نظر می رسد فتوسنتز و تعرق سنبله به ترتیب از طریق تامین ماده پرورده و تنظیم میزان ورود سیتوکینین به دانه ها نقش مهمی در تعیین اندازه نهایی مخزن دانه دارد.

به نژادی مشارکتی از سال 1384 در استان کرمانشاه آغاز گردید و تحقیق حاضر بخشی از این برنامه است. دراین پژوهش به منظور ارزیابی 16 ژنوتیپ گندم نان از نظر عملکرد دانه، قابلیت انتقال مجدد و قابلیت فتوسنتز سنبله، طرحی در قالب بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در مزرعه کشاورزان واقع در منطقه ماژین شهرستان ایوان از توابع ایلام در سال زراعی 90 - 89 در شرایط دیم اجرا شد. در این بررسی 13 ژنوتیپ پیشرفته انتخاب شده و سه رقم (سرداری، آذر 2 و ریژاو) گندم نان به عنوان ارقام شاهد، جمعا«16 ژنوتیپ در شرایط دیم بررسی شدند. برای اندازه گیری قابلیت انتقال مجدد، قسمتی از روش محلول پاشی با کلرات سدیم 0.4 درصد که بافت فتوسنتز کننده را از بین می برد استفاده شد. برای اندازه گیری قابلیت فتوسنتز سنبله نیز 10 روز پس از ظهور سنبله، 6- 5 ساقه با آلومینیوم فویل پوشانده شد و وزن هزار دانه آن ها اندازه گیری شد. از نظر قابلیت انتقال مجدد، ژنوتیپ های 15 (آذر 2)، 13، 16 (ریژاو) و 8 ارقام برتر بودند. ژنوتیپ های 15 (آذر 2)، 16 (ریژاو) و 13 و 7 و 8 با رتبه مشترک 3 نیز از نظر قابلیت فتوسنتز سنبله ارقام برتر بودند. از نظر سرعت رشد اولیه نیز ژنوتیپ های 16 (ریژاو)، 5 و 14 سرداری (بیشترین رشد اولیه را داشتند. ژنوتیپ 9 از نظر عملکرد دانه، بالاترین عملکرد را داشت و نسبت به ارقام شاهد سرداری، آذر 2 و ریژاو به ترتیب 24، 41 و 61 درصد برتری داشت. همچنین ژنوتیپ شماره 12 نسبت به ژنوتیپ های آذر 2 و سرداری امتیاز بهتری از کشاورزان گرفته بود. ژنوتیپ 16 (ریژاو) برترین ژنوتیپ از نظر کشاورزان بود. از این ژنوتیپ های برتر می توان در برنامه دورگ گیری به منظور ایجاد نوترکیب های برتر از نظر صفات مرتبط با تنش خشکی استفاده کرد.

استفاده و مدیریت بهینه ماده آلی یک جنبه مهم تولید پایدار در سیستم های زراعی است. با توجه به مقدار نسبتا کم ماده آلی در خاکهای زارعی ایران و اثرات زیست محیطی مصرف مداوم کودهای شیمیایی، مصرف توأم کود شیمیایی و مواد آلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در همین راستا به منظور بررسی اثر باقیمانده ورمی کمپوست و کود شیمیایی بر عملکرد، اجزای عملکرد و صفات کیفی گندم (Triticum aestivum L.) رقم بهار، آزمایشی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با 11 تیمار و چهار تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی کرمانشاه در سال 1393 اجرا شد. تیمارها شامل 1- مصرف 50 درصدNPK ، -2 50 درصد3+ NPK تن ورمی کمپوست در هکتار، 3- 50 درصد5+ NPK تن ورمی کمپوست در هکتار، 4- 50 درصد7+ NPK تن ورمی کمپوست در هکتار، 5- 100 درصد NPK، 3-6 تن ورمی کمپوست در هکتار، 5-7 تن ورمی کمپوست در هکتار، 8- 7 تن ورمی کمپوست در هکتار، 9- 3 تن ورمی کمپوست در هکتار+ (100 درصد NPK منهای عناصر غذایی موجود در 3 تن ورمی کمپوست)، 10- 5 تن ورمی کمپوست+ (100 درصد NPK منهای عناصر غذایی موجود در 5 تن ورمی کمپوست) و 11- 7 تن ورمی کمپوست در هکتار+ (100 درصد NPK منهای عناصرغذایی موجود در 7 تن ورمی کمپوست) بود. نتایج نشان داد بیش ترین تعداد دانه در سنبله در تیمارهای 11 و 4 و کم ترین میزان آن هم در تیمارهای مصرف 50 درصد NPK و 3 تن ورمی کمپوست مشاهده شد. بیش ترین وزن هزار دانه با کاربرد 7 تن ورمی کمپوست+ (100 درصد NPK منهای عناصرغذایی موجود در 7 تن ورمی کمپوست) حاصل شد که در مقایسه با تیمارهای 50 و 100 درصد NPK به ترتیب 15.88 و 6.31 درصد افزایش نشان داد. همچنین بالاترین عملکرد بیولوژیک و دانه گندم در تیمار 11 مشاهده شد. بیش ترین (998.6 کیلوگرم در هکتار) و کم ترین (403.4 کیلوگرم در هکتار) عملکرد پروتئین به ترتیب به تیمارهای 11 و 6 تعلق داشتند. میزان فسفر، آهن، روی و منگنز دانه نیز با مصرف ورمی کمپوست در تلفیق با کود شیمیایی بهبود یافت. براساس نتایج این پژوهش، باقیمانده تیمار 7 تن ورمی کمپوست بعلاوی 100 درصد NPK منهای عناصرغذایی موجود در 7 تن ورمی کمپوست کمیت و کیفیت دانه گندم را نسبت به سایر تیمارها بهبود بخشید.

ارزیابی لاین های در دست معرفی یکی از مهمترین مراحل معرفی یک رقم به حساب می آید. بررسی سازگاری لاینهای پیشرفته در سال و مکان های مختلف، لازمه معرفی ارقام جدید می باشد. در این تحقیق نه لاین و رقم، شامل پنج لاین امید بخش بهمراه ارقام چمران و شیرودی از نظر عملکرد دانه و جهت ارزیابی عکس العمل آنها نسبت به بیماریهای زنگ زرد و فوزاریوم سنبله در مقایسه با ارقام فلات و فرونتانا به عنوان شاهدهای حساس و مقاوم به این بیماری ها مورد مقایسه قرار گرفتند. این تحقیق در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مغان در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و در دو مکان، در دو شرایط آبیاری معمولی و آبیاری بارانی در سال زراعی83-1382 اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده های مربوط به عملکرد دانه و صفات حاکی از وجود اختلاف بین لاینها از نظر صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد پنجه بارور، طول پدانکل، وزن دانه در کل بوته در سطح احتمال 1% و برای صفات تعداد سنبلچه در سنبله شاخص برداشت در سطح احتمال 5% بود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که لاین های N-81-8، N-81-9 و N-81-18 بترتیب با عملکرد دانه 6000 ، 6060 و 6310 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد دانه بر سایر لاین ها برتری داشتند. از نظر مقاومت به بیماری در دو شرایط آبیاری بارانی و معمولی لاینهای N-81-8، N-81-9 و N-81-18 نسبت به زنگ زرد مصون تا مقاوم و به بیماری فوزاریوم سنبله مقاوم تشخیص داده شدند. لاین N-81-18 با عملکرد دانه بالا و متفاوت نسبت به بیماری های زنگ زرد و فوزاریوم سنبله در هر دو شرایط آبیاری (معمولی و بارانی) می تواند از جمله کاندیدهای مناسب برای معرفی در منطقه مغان باشد و یا به عنوان والد مقاوم در دورگ گیری ها مد نظر قرار گیرد. در شرایط آبیاری معمولی همبستگی عملکرد دانه با ارتفاع بوته مثبت و معنی دار بود. محاسبه ضریب همبستگی بین صفات در شرایط آبیاری بارانی نشان داد صفات تعداد پنجه بارور با وزن کل دانه ، وزن کل دانه با تعداد کل پنجه و پنجه بارور و  طول پدانکل با ارتفاع بوته همبستگی مثبت و معنی دار داشتند. بر اساس نتایج این تحقیق، استنباط می شود که بررسی لاینها در دو شرایط آبیاری نشتی و بارانی منجر به ارزیابی دقیق تر لاین ها شد. لاین N-81-18 با برتری عملکرد دانه و مقاومت به بیماریهای زنگ زرد و فوزاریوم در این شرایط شناسایی شد.

به منظور بررسی همبستگی بین رنگ های مختلف بذر با شدت آلودگی به بیماری بلایت فوزاریومی سنبله گندم، در سال زراعی 77-1376 تعداد 121 ژنوتیپ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ساری و 189 ژنوتیپ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان تحت شرایط سیستم مه پاشی (Mist Irrigation) کشت گردیدند. پس از چند مرحله اسپرپاشی با قارچ عامل بیماری (آلودگی مصنوعی)، ارزیابی واکنش ژنوتیپ ها به بیماری و نیز تعیین درصد آلودگی دانه ها پس از برداشت محصول انجام شد. میزان مایه قارچ و تعداد دفعات اسپرپاشی و در نتیجه شدت آلودگی در ایستگاه گرگان به مراتب بیشتر از ساری بود. با توجه به دسته بندی ژنوتیپ ها در پنج گروه رنگ سفید سفید، سفید، کرم، قرمز و قرمز تیره ضرایب همبستگی بین گروه های مختلف رنگ با درصد آلودگی سنبله (Disease Incidence = DIC)، درصد آلودگی سنبلچه (Disease Index = DIX) و همچنین درصد آلودگی دانه تعیین شد. دسته های مختلف رنگ ها برای هر سه پارامتر آلودگی با استفاده از روش مقایسه میانگین ها با تعداد نمونه های نامساوی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج به دست آمده نشان داد که بین رنگ های مختلف در ایستگاه ساری از نظر میزان آلودگی تفاوت معنی داری وجود ندارد ولی در ایستگاه گرگان که شدت آلودگی بالا بود ژنوتیپ هایی با دانه های قرمز، قرمز تیره و پس از آن سفید سفید نسبت به ژنوتیپ های با رنگ دانه سفید و کرم مقاوم تر بودند. از این ویژگی که در شرایط همه گیری شدید تاثیر گذار است می توان برای غربال ژرم پلاسم مقاوم به این بیماری استفاده نمود.

به منظور بررسی اثر دور آبیاری بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و شاخص برداشت ژنوتیپ های گندم نان، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 86-1385 در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد انجام گرفت. فاکتور اصلی آزمایش تیمارهای آبیاری با دور 8، 10، 12 و 14 روز بود و سه رقم و یک لاین گندم نان شامل بک کراس روشن، سیستان، WS-82-9 و پیشتاز به عنوان فاکتور فرعی آزمایش بودند. نتایج آزمایش نشان داد که تاثیر سطوح مختلف تیمار آبیاری بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و شاخص برداشت معنی دار شد و سطوح مختلف ارقام از نظر عملکرد و اجزای عملکرد دانه با هم اختلاف معنی داری داشتند. اثرات متقابل دور آبیاری و رقم بر عملکرد دانه و شاخص برداشت در سطح 1 درصد معنی دار بود. دور آبیاری 8 روز و 10 روز حداکثر میانگین اجزای عملکرد و شاخص برداشت را داشتند. دور آبیاری 8 روز بالاترین میانگین عملکرد دانه را دارا بود و دور آبیاری 14 روز از حداقل میانگین اجزای عملکرد، عملکرد دانه و شاخص برداشت برخوردار بود. در بین ارقام، رقم سیستان و لاین WS-82-9 به ترتیب بیشترین میانگین تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را داشتند و حداکثر میانگین تعداد سنبله در واحد سطح به ارقام پیشتاز و بک کراس روشن تعلق یافت. ارقام سیستان و بک کراس روشن بیشترین میانگین عملکرد دانه را داشتند و حداکثر میانگین شاخص برداشت به ارقام سیستان، بک کراس روشن و لاین WS-82-9 اختصاص یافت. طبق نتایج این آزمایش، دور آبیاری 8 روز به عنوان دور آبیاری مطلوب جهت حصول حداکثر عملکرد اقتصادی برای منطقه تشخیص داده شد و در بین ارقام، لاین WS-82-9 به عنوان متحمل ترین لاین به خشکی و رقم سیستان به عنوان پرمحصول ترین رقم در شرایط مطلوب رطوبتی معرفی شدند.

به منظور مطالعه تغییرات عملکرد گندم و صفات مرتبط با آن، آزمایشی به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با 16 تیمار و 3 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان در دو سال 86 و 87 انجام شد. نتایج آزمایش نشان داد که در طی سال ها فعالیت های اصلاحی برای بهبود عملکرد گندم صفاتی مانند تعداد دانه در سنبلچه و وزن دانه تغییراتی صورت نگرفته است، اما سایر صفات دست خوش تغییراتی شده اند. تعداد دانه در سنبله و تعداد دانه در واحد سطح در طی 38 سال آزادسازی به ترتیب معادل 28.87 و 24.74 درصد افزایش یافته است، یعنی به ازای هر سال به ترتیب معادل 0.78 و 0.80 درصد بهبود مشاهده شد. مهم ترین دلیل افزایش تعداد دانه در مترمربع، افزایش تعداد دانه در سنبله بود. در عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به ترتیب معادل 24.83، 16.16 و 8.18 درصد افزایش به دست آمده است. به عبارتی به ازای هر سال در عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به ترتیب 0.67، 0.44 و 0.22 درصد بهبود حاصل شد. همچنین ارتفاع بوته معادل 0.27 کاهش و طول سنبله 0.25 درصد، به ازای هر سال افزایش یافته است. به طور کلی نتایج این آزمایش نشان داد که بیشتر از 89 درصد تغییرات عملکرد دانه توسط متغیرهایی مانند شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در سنبله مشخص می شود.

به منظور بررسی اثر زمان مصرف نیتروکسین و محلول پاشی عناصر ریز مغذی بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام جدید گندم (Triticum aestivum & T. durum) در شرایط آب و هوایی خرم آباد، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی خرم آباد طی سال زراعی 92-1391 انجام شد. عامل اول در شش سطح: N0: عدم تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و بدون محلول پاشی عناصر ریز مغذی (شاهد)، N1: تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین، N2: محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ساقه رفتن، N3: محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ظهور سنبله، N4: تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ساقه رفتن، N5: تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ظهور سنبله و عامل بعدی در دو سطح، شامل: V1: رقم پارسی و V2: رقم دنا بود. در این بررسی عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در واحد سطح، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله گندم مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر محلول پاشی عناصر ریز مغذی و کود زیستی نیتروکسین بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در واحد سطح، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله گندم تاثیر معنی داری داشت. بیشترین عملکرد دانه مربوط به کاربرد توام تیمار تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ظهور سنبله بود. با توجه به افزایش قابل توجه عملکرد دانه، کاربرد توام تیمار تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و محلول پاشی عناصر ریز مغذی در مرحله ظهور سنبله در شرایط خرم آباد توصیه می شود.